Қазақстан Франшизалар

Құбылыс ретінде франчайзинг Қазақстанда 1994 жылдан бері бар. Дегенмен, бизнестің бұл түрі бүгінгі күннің өзінде нашар дамыған. Нарықта ықпалды өздеріне толық тиесілі филилалдарды ашу арқылы кеңейтетін классикалық компаниялар кеңірек таралған.

Сондықтан қазіргі уақытта көптеген тауашалар мүлдем бос немесе жартылай ғана орын алады. Кәсіпкер франшизаны ала отырып, бизнестің жылдам дамуына сене алады. Әсіресе, бренд тарапынан берілетін қолдауды есепке алса.

Қазақстандағы франчайзинг ерекшеліктері, қолданыстағы осы бағытты дамыту институттары, мемлекеттік қолдау бағдарламалары және кеңінен таралған франшизалар жайлы осы мақаладан оқыңыз.

Пайда болу тарихы жайлы қысқаша

Қазақстандағы франчайзинг тарихының бастамасы болып өз қызметін 1994 жылы бастаған Coca-Cola зауытының құрылысы саналады. Алайда бағыт дамуының негізін салған басқа да маңызды оқиғалар бар:

• «Рахат Палас» қонақ үйінің ашылуы. 1994 жылы Алматыда өткізілді. Қонақ үй Hayatt Regency брендінің бір бөлшегіне айналды.
• Adidas бренді дүкенінің ашылуы. 1990-жылдардың екінші жартысында өткізілді.
• «Сеймар» желісінің сауда орындары мен автодүкендерінің ашылуы. Олардың барлығы бірыңғай стильде безендірілген. Сонымен қатар, орындардың бөлігі иегер компанияға қатысы жоқ бөгде кәсіпкерлердің меншігінде болды.
• «Баскин Роббинс» кафесінің ашылуы. Бүкіл әлемге әйгілі балмұздақ брендінің Қазақстандағы алғашқы нүктесі өз қызметін 1999 жылы бастады.

Дәл осы оқиғалар мемлекетке және қазақстан кәсіпкерлеріне франчайзингтың не екенін көрсетті. Жоғарыда аталған ашылулар кезеңінің арқасында 2002 жылы елде жаңа заң қабылданды. Ол франчайзингтік қызметті реттеуді талап етті. Болашақта заң шығару негізі өзгерістерге ұшырады. Бірақ, дәл 2002 жылы кәсіпкерлерде бизнесті құру кезінде осы құралды қолдануға барлық мүмкіндіктер пайда болды.

Даму институттары

Қазіргі кезде Қазақстанда республикадағы франчайзингты дамытуды көздейтін бірнеше ірі институт қызмет атқарады:

1. Ұлттық зияткерлік меншік институты. Ұйымның басты екі мақсаты бар. Біріншісі — Қазақстанда сауда белгілерінің қолданылуын реттеу. Екіншісі — франшизаны сатып алу туралы келісімдерді тіркеу.
2. Қазақстандық франчайзинг қауымдастығы. Бұл сала үшін басты ұйым. Іс жүзінде мекеменің қарауында республикадағы франшизалар секторының толық қалыптастырылуы. Оның міндеттеріне мыналар кіреді:
   • Франшизалар иелері мен сатып алу мүмкіндігін қарастыратын кәсіпкерлерді біріктіру;
   • Кәсіпкерлерге франчайзингтің кеңінен таралған үлгілері жайлы түсінік беруден бизнесті лицензиялауға көмектесуге дейінгі ауқымды сұрақтар аясында кеңес беру;
   • Тілек білдірушілердің барлығына франчайзингқа қатысты тақырыптармен байланысты лекциялар, форумдар және басқа да бұқаралық шараларды өткізу.
3. Еуразиялық франчайзинг қауымдастығы. Ұйым мақсаты — франшизаны сатып алуға және қызметті лицензиялау мәселелері бойынша, көбінесе жан-жақты кеңес беру арқылы көмек беру.
4. «Даму» шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры. Ұйым болашақ бизнес иелеріне франшиза сатып алуға немесе айналым капиталын қалыптастыру үшін қарыз алу мүмкіндігін береді. Мүдде тұрпатына байланысты төлемақы мөлшері 5-тен 500 млн теңгеге дейін.»

Бұдан бөлек маңызды рөлді банктер атқарады. Олар кәсіпкерлерге кофеханалардың, медицина орталықтарының және білім мекемелерінің франчайзингтік модельдерін ашу үшін қарыз бергендерінің мысалдары бар.

Қазақстандағы франшиза мәселелері

Қазақстанда франчайзинг секторының дамуын қиындататын мәселелер бар:

• саланың жеткіліксіз реттелуі, бұның нәтижесінде көптеген бизнестер көлеңкелі сипатқа ие болады;
• халық тығыздығының аздығы, салдарынан тауар өтімі мен қызмет орындарының бытыраңқы орналасады;
• жергілікті кәсіпкерлерге, әсіресе аға ұрпаққа франчайзинг туралы жалпы ақпараттың жеткіліксіз берілуі;
• зияткерлік меншіктің жеткіліксіз қорғалуы;
• білікті мамандардың жеткіліксіздігі — барлық франшизалар қызметкерлерді оқыту мүмкіндігін ұсына бермейді;
• бөлмелерді жалдау құнының жоғары болуы.

Мұндай мәселелер франчайзинг нарығы нашар дамыған мемлекеттерге тән. Уақыт өте келе бағытты қолдау міндетті түрде дерлік артатын болады, ал кәсіпкерлік қызметі саласындағы заңнама жетілдіріледі.